Wykład z cyklu Bydgoskiej Akademii Sztuki.
Najstarszą, XVII- i XVIII-wieczną ikonografię miasta tworzy kilka zachowanych rycin i rysunków – panoramiczny widok od strony pd. w miedziorycie wg rysunku Eryka Johnsona Dahlberga (1657), rysunek Johanna Rudolfa Storna (1661), ukazujący miasto od pd.-wsch. i miedzioryt anonimowego rytownika, przedstawiający bitwę na moście Gdańskim podczas insurekcji kościuszkowskiej (1794). Ten skromny zespół uzupełnia wczesny plan miasta Paula Johanna Gretha (1774). Kilka samodzielnych prac akwarelowych o charakterze dokumentacyjnym, obrazujących nieistniejącą obecnie zabudowę powstało w 1 połowie XIX w.: widok Starego Rynku (ok. 1800; powtórzony w pracy Paula Bertholda Jaekela z 1903), zespół zabudowań karmelitów (1802) i kolejne ujęcie Starego Rynku (1829). W tym czasie nastąpił powrót do przedstawień panoramicznych, realizowanych w technikach graficznych, przede wszystkim w stalorytach i litografiach – np. staloryt Carla Mayera wg zaginionej akwareli Beckera (1838), panorama miasta od strony pd.-wsch H. Triesta (1854), widok Bydgoszczy w 1860 r. Hermanna Kühna. Widoki te stanowią charakterystyczny dla XIX w. typ panoramy, ukształtowany w epoce romantyzmu. Liczne, spośród XIX-wiecznych widoków Bydgoszczy, wykonane zostały w technice litografii w miejscowych zakładach litograficznych, np. Carla Wilhelma Bellacha (m.in. najwcześniejszy widok ul. Gdańskiej w kierunku placu Teatralnego, 1830-1840), Hermanna Kühna (m.in. litografie reklamowe z widokami architektonicznymi) i P.B. Jaekela (czynny 1857-1913), w którego twórczości litograficznej, malarskiej i rysunkowej dominowała tematyka bydgoska. 14 odrębnych widoków Bydgoszczy obejmuje litograficzne tableau Juliusa Gretha (1862). Budowle zabytkowe i współczesne przybliża zespół 15 barwnych rysunków Augusta Bretona (1863-1867). Od połowy XIX w. znaczną rolę w dokumentowaniu widoków miasta odegrała fotografia, wykorzystywana odtąd często przez artystów. Pierwsze fotograficzne „portrety” zabudowy Bydgoszczy pojawiły się w latach 60. XIX w. w pracach Theodora Joppa i Rudolfa Brandengeiera. Przykładem wykorzystania fotografii do dokumentowania widoków miasta jest litograficzny album Paula Geisslera (ok. 1880). W XIX-wiecznej ikonografii Bydgoszczy, wyjątkowym obiektem na tle dominujących plansz graficznych, jest olejny obraz Hermanna Schnee Młyn wodny (4 ćw. XIX w.). Na przełomie XIX i XX w. w sposobie obrazowania Bydgoszczy zachodziły coraz większe zmiany, szeroko rozpowszechniona fotografia przejęła funkcje dokumentacyjne, widoki miasta częściej powstawały z potrzeb estetycznych, realizowanych w indywidualnych konwencjach artystycznych. W pierwszych dziesięcioleciach XX w. wyróżnia się twórczość artystów niemieckich, są to m.in.: grafiki Albrechta Brucka, Otto Sagera i Karla Schulza, rysunki Alberta Eulerta oraz obrazy Augusta Wolffa, a później artystów polskich, działających w międzywojniu, m.in.: grafiki Karola Mondrala, Józefa Pieniążka, Franciszka Konitzera i Stanisława Brzęczkowskiego, najczęściej ujmowane w cykle lub teki. Widoki miasta coraz częściej pojawiały się w malarstwie, np. w twórczości Jerzego Rupniewskiego, Franciszka Gajewskiego, Piotra Chmury i Władysława Frydrycha. W okresie powojennym graficzne i malarskie „portrety” miasta nad Brdą obecne były m.in. w twórczości Bronisława Z. Nowickiego, Anny Sroczanki i Mariana Turwida. Zainteresowanie artystów skupiało się na widokach architektonicznych – dawnych i bardziej już współczesnych kościołach, gmachach użyteczności publicznej oraz na ulicach, placach i zakątkach miasta o ciekawej architekturze. Szczególnym zainteresowaniem twórców cieszyła się malownicza Wenecja bydgoska.
Barbara Chojnacka
Barbara Chojnacka – historyk sztuki, muzealnik, starszy kustosz, kierownik Działu Grafiki Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. Prowadzi badania nad grafika polską XX i XXI wieku oraz sztuką i życiem artystycznym Bydgoszczy i regionu, zwłaszcza dwudziestolecia międzywojennego. Kurator wystaw i koordynator programu – cyklu wystaw graficznych i sesji naukowych Wielość w jedności (2009-2018).
Wstęp wolny
24.04.2019, godz. 18.00
ul. Gdańska 20
